1, Bệnh đái tháo đường thai kỳ là gì?

Đái tháo đường thai kỳ là tình trạng lượng đường trong máu cao hơn mức bình thường và chỉ xảy ra trong quá trình mang thai. Nguyên nhân xảy ra hiện tượng này là: Bình thường, insulin được tụy tạng sản xuất ra để điều hòa glucose máu. Khi mang thai, các hormone của nhau thai làm rối loạn việc sản xuất này. Tụy tạng cần phải sản xuất nhiều insulin hơn, có khi gấp 2 lần. Khi nhu cầu tăng cao như thế mà tụy tạng không đảm bảo sản xuất đủ lượng insulin cần thì glucose máu sẽ tăng cao dẫn đến đái tháo đường thai kỳ. Trong đó có một số yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh đái tháo đường thai kỳ là: thừa cân, béo phì, mẹ bầu lớn tuổi khi mang thai (trên 35 tuổi), gia đình hay bản thân có tiền sử bị tiểu đường…

2, Bệnh đái tháo đường thai kỳ có nguy hiểm không?

Đái tháo đường thai kỳ có thể gây những ảnh hưởng rất nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi. Mẹ bầu có thể mắc các bệnh lý như tăng huyết áp, bệnh lý võng mạc, bệnh lý mạch vành và nhiễm trùng tiết niệu, tăng nguy cơ nhiễm độc thai nghén và nguy cơ bị tiểu đường thực sự trong tương lai… Nếu thai phụ bị tiểu đường mà không được phát hiện bệnh sớm và điều trị kịp thời, có thể gây sảy thai, thai bị dị tật, thậm chí thai trong bụng mà không rõ nguyên nhân. Theo ThS.BS Phan Hướng Dương, Bệnh viện Nội tiết Trung Ương cảnh báo: “Người mẹ bị tiểu đường thai kỳ còn có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của trẻ khi trưởng thành, những trẻ này dễ bị thừa cân, béo phì, tăng nguy cơ dị dạng bẩm sinh, suy hô hấp, gây rối loạn chuyển hóa sơ sinh như hạ đường huyết, đa hồng cầu…”

3, Làm thế nào để phát hiện ra bệnh đái tháo đường thai kỳ?

Thông thường bệnh đái tháo đường thai kỳ không có triệu chứng rõ ràng, nhưng có một số thai phụ sẽ có biểu hiện tương tự như người mắc bệnh tiểu đường là:

• Luôn cảm thấy khát nước và uống nhiều nước
• Đi tiểu thường xuyên, nhiều hơn mức bình thường và lượng nước tiểu cũng nhiều
• Vùng kín bị nấm, ngứa ngáy, khó chịu…
• Các vết trầy xước, vết thương khó lành
• Sụt cân nhiều, mẹ bầu thường cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng và kiệt sức
• Nước tiểu có nhiều kiến bâu…

Tuy nhiên để biết chính xác có bị mắc đái tháo đường thai kỳ không thì các mẹ bầu cần đến các trung tâm y tế làm test dung nạp glucose và tiểu đường thai kỳ giữa tuần 24 và 28. Một đồ uống có đường nhưng không có ga được trao cho người mẹ để uống trước khi làm xét nghiệm và có thể được làm xét nghiệm máu trong vòng 1 tiếng sau khi uống xong. Thời gian là rất quan trọng để đảm bảo kết quả xét nghiệm chính xác. Xét nghiệm máu không gây nguy hiểm cho mẹ và thai nhi. Sau đó, kết quả xét nghiệm sẽ được biết trong vòng 1-2 ngày.

Xem thêm: Đau đầu khi mang thai

4, Cách chữa bệnh đái tháo đường thai kỳ

Mục tiêu:

Các bệnh nhân đái tháo đường thai kỳ phải được kiểm soát đường huyết tích cực để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi. Thông thường, đường huyết tiêu chuẩn lúc đói < 5,8mmol/l, đường huyết 1 giờ sau ăn 7,8mmol/l và 2 giờ sau ăn < 7,2mmol/l. Từ đó đưa ra tiêu chuẩn năng lượng mỗi ngày dành cho bệnh nhân đái tháo đường thai kỳ được tính dựa trên cân nặng lý tưởng. Trên phụ nữ đã có cân nặng lý tưởng tổng số năng lượng là 30 Kcal/kg, những thai phụ gày cần nhiều năng lượng hơn và ngược lại. Chế độ dinh dưỡng cần đảm bảo sự tăng trọng cần thiết trong thai kỳ: 0,45kg mỗi tháng trong quí đầu, 0,2-0,35kg mỗi tuần trong quí 2 và 3 của thai kỳ.

Điều trị đái tháo đường không bằng thuốc:

Trong trường hợp điều trị đái tháo đường thai kỳ không dùng thuốc, mẹ bầu cần chú ý thay đổi chế độ dinh dưỡng và chế độ sinh hoạt hợp lý. Cụ thể, mẹ bầu không nên ăn các thức ăn, nước uống chứa nhiều đường như bánh kẹo, sữa đặc, nước ngọt có gas và hạn chế các đồ béo, đồ nếp như xôi, bánh chưng… thay vào đó nên tăng cường rau, chất xơ và ngũ cốc nguyên hạt. Đồng thời hạn chế ăn vặt, ăn đêm và ăn không đúng bữa. Tập thể dục thường xuyên cũng có thể giúp ngăn ngừa bệnh tiểu đường loại 2, thêm vào đó nó có thể giúp mẹ bầu không bị béo phì, quản lý căng thẳng, và sức khỏe cảm thấy tốt hơn. Việc ăn uống, luyện tập khoa học như trên có thể giúp mẹ bầu kiểm soát tốt đường huyết và phòng ngừa các biến chứng của bệnh đái tháo đường thai kỳ gây ra.

Điều trị đái tháo đường bằng thuốc:

Điều trị bằng thuốc được chỉ định khi mẹ bầu không thể ổn định đường huyết bằng việc tiết chế đơn thuần. Cho đến nay insulin human (nguồn gốc người) là thuốc duy nhất được FDA chấp nhận cho điều trị bệnh nhân đái tháo đường thai kỳ, như Insulin thường (Insulin Actrapid) và Insulin bán chậm NPH (Insulatard) hoặc Insulin hỗn hợp (Mixtard) giữa Insulin thường và Insulin NPH. Liều trung bình lúc khởi đầu là 0,3 đơn vị/ kg cân nặng/ngày, chia tiêm dưới da 2-4 lần mỗi ngày, vào trước bữa ăn và trước lúc đi ngủ.

Ngoài ra, các bệnh nhân đái tháo đường thai kỳ cần đo đường huyết 4-6 lần/ngày (vào trước bữa ăn và 2 giờ sau ăn, trước khi đi ngủ) và cần liên hệ với bác sỹ ngay nếu thấy kết quả cho thấy đường huyết có dấu hiệu bất thường.

Tóm lại, trong quá trình mang thai, cơ thể xảy ra rất nhiều biến đổi khiến quá trình trao đổi và hấp thụ dinh dưỡng thay đổi theo. Điều này có thể khiến mẹ bầu có nguy cơ mắc các bệnh nguy hiểm, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe bản thân, mà còn khiến thai nhi bị tổn thương nghiêm trọng. Do đó, việc khám sức khỏe thai sản định kỳ sẽ giúp các mẹ có thể kiểm tra, phát hiện và xử lý kịp thời các triệu chứng bất thường nhằm bảo đảm sự an toàn cho mẹ và bé hơn.

Khoa Sản BV Hùng Vương (TPHCM) vừa tiếp nhận một phụ nữ 36 tuổi bị thai chết lưu ở tuần thứ 37, kết quả xét nghiệm cho thấy bệnh nhân bị tiểu đường thai kỳ. Hiện tỉ lệ thai phụ mắc bệnh này khá cao và đây là một trong những nguyên nhân làm gia tăng tình trạng thai chết lưu hoặc dị tật bẩm sinh ở trẻ.

Nhiều nguy cơ cho mẹ và con

Khảo sát gần đây của Đại học Y Dược TPHCM về tình trạng đái tháo đường ở thai phụ đã ghi nhận tỉ lệ đái tháo đường thai kỳ trên địa bàn TPHCM là 4%. Trong số các trường hợp được chẩn đoán đường huyết trong thai kỳ, có khoảng 10% đã bị bệnh từ trước khi mang thai và đây là nhóm bệnh nhân có nguy cơ rất cao. Đã có không ít thai phụ tử vong vì các biến chứng của tiểu đường thai kỳ. Bệnh hay kèm với cao huyết áp, bệnh tim mạch, chuyển hóa… và làm suy giảm sức đề kháng, từ đó dẫn đến tình trạng bội nhiễm hay vết thương khó lành. Các trường hợp tiểu đường thai kỳ không điều trị ổn định có tần suất thai nhi chết lưu hay chết ngay sau sinh cao gấp 2-4 lần các thai phụ bình thường.

Theo GS-BS Nguyễn Thy Khuê, Đại học Y Dược TPHCM, có những bệnh nhân mắc bệnh đái tháo đường trước khi có thai hoặc thai phụ bị tăng đường huyết được phát hiện lần đầu tiên trong lúc đang mang thai. Ở những thai phụ đái tháo đường, các bác sĩ cũng nhận thấy tình trạng tổn thương võng mạc có khuynh hướng nặng thêm và có thể gây xuất huyết võng mạc khi sinh. Ngoài ra, thai phụ tiểu đường còn có nguy cơ bị nhiễm trùng tiểu hoặc có khả năng suy tim và nhồi máu tim cấp. Nếu thai phụ có sẵn bệnh thận mạn thì thường tình trạng suy thận sẽ gia tăng nếu bị tiểu đường thai kỳ.

Theo dõi đường huyết chặt chẽ

Hiện có nhiều thai phụ chưa được theo dõi đường huyết chặt chẽ, đặc biệt là những thai phụ chỉ khám thai định kỳ ở phòng mạch tư mà không chịu đến bệnh viện do ngại chờ đợi. Việc kiểm soát và theo dõi đường huyết, chế độ dinh dưỡng và cân nặng ở thai phụ rất quan trọng. Qua ghi nhận thực tế những trường hợp đái tháo đường thai kỳ, giáo sư Thy Khuê cho biết thường các tai biến chỉ xảy ra nếu đường huyết của thai phụ không được ổn định hoặc bệnh nhân đã có các biến chứng trước khi có thai. Các biến chứng của bệnh đái tháo đường ở thai phụ có thể giảm hoặc không xuất hiện nếu thai phụ được quản lý tốt. Do đó, những trường hợp đái tháo đường thai kỳ cần được phối hợp chăm sóc toàn diện bởi bác sĩ đa khoa, bác sĩ chuyên khoa đái tháo đường, bác sĩ sản phụ khoa và cả bác sĩ chuyên khoa bệnh lý sơ sinh.

Thai phụ nên kiểm soát đường huyết toàn phần lúc đói dưới 95 mg/dL và đường huyết toàn phần 1 giờ sau bữa ăn dưới 140 mg/dL và 2 giờ sau ăn dưới 120 mg/dL. Tuy nhiên, không nên quá lo lắng mà để đường huyết lúc đói thấp hơn 60 mg/dL. Nếu có điều kiện, bệnh nhân nên có một máy tự theo dõi đường huyết tại nhà và liên hệ với bác sĩ khi có những thay đổi bất thường ở đường huyết. Thai phụ tiểu đường có thể theo dõi đường huyết vào lúc đói, sau khi ăn từ 1-2 giờ và một lần vào buổi tối trước khi đi ngủ.

Cùng với điều trị ổn định đường huyết, tình trạng phát triển của thai nhi cần được theo dõi chặt chẽ qua siêu âm định kỳ hay các thử nghiệm đánh giá sức khỏe thai, đặc biệt trong những tuần lễ cuối. Ngoài ra, thai phụ cần quan tâm tới cân nặng, huyết áp, tình trạng phù, tiền sản giật hoặc sản giật để ngăn ngừa các trường hợp thai chết lưu, suy hô hấp hoặc thai to phải đưa đến các tình huống mổ bắt con hoặc trật khớp vai thai nhi nếu sinh qua đường âm đạo. Nếu thai phụ có nguy cơ tiểu đường cao, phải theo dõi tim thai từ tuần thai thứ 27, từ 1-3 lần/tuần, so với thai phụ có nguy cơ thấp thì từ tuần thai thứ 36 trở đi mới theo dõi tim thai mỗi tuần.

Tiểu đường nằm trong nhóm “những bệnh lý cần thận trọng nếu có ý định mang thai”, điều đó khiến không ít thai phụ lo lắng khi rơi vào tình trạng này. Có nên mang thai khi bị tiểu đường? Trong trường hợp phát hiện có thai khi đang mắc bệnh tiểu đường thì phải xử trí như thế nào đây?

Những thông tin do Thạc sĩ – Bác sĩ Võ Thanh Liên Anh, Trưởng khoa Lâm sàng – Khoa Sinh sản hỗ trợ, Bệnh viện Quốc tế Hạnh Phúc sẽ giúp mọi người hiểu hơn về vấn đề này.

Hậu quả trong thai kì của bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường

Trước hết, ở những thai phụ bị tiểu đường không kiểm soát đường huyết tốt sẽ làm tăng nguy cơ sảy thai, nguy cơ trẻ sinh ra phải nằm ở khoa chăm sóc tích cực, nguy cơ tử vong chu sinh. Hiện tại, dị tật bẩm sinh là nguyên nhân dẫn đầu của tử vong chu sinh ở sản phụ bị tiểu đường phụ thuộc insulin. Ở thai phụ bị tiểu đường, nguy cơ trẻ sinh ra bị dị tật bẩm sinh cũng tăng gấp 3- 4 lần so với những trẻ sinh ra từ thai phụ bình thường.

Có thể nói, tất cả các biến chứng xảy ra liên quan chủ yếu đến việc kiểm soát đường huyết của thai phụ. Do glucose qua được nhau thai nên tình trạng tăng đường huyết ở thai phụ sẽ dẫn đến tăng đường huyết của thai nhi. Trong 3 tháng đầu thai kì, tình trạng này sẽ gây nên sự bất thường trong quá trình hình thành các cơ quan của thai nhi . Ở giai đoạn sau của thai kì, đường huyết cao dẫn đến tình trạng tăng insulin máu thai nhi làm thai to quá mức, phổi lại kém trưởng thành; trẻ sinh ra dễ bị suy hô hấp.

Tầm soát chặt chẽ trước và khi mang thai

Tiểu đường chiếm 3-5 % trong những bệnh lý thường gặp ở thai kỳ. Trong đó, khoảng 90% xuất hiện ở thai phụ lần đầu mang thai, còn gọi là tiểu đường thai kỳ, 10% còn lại thuộc nhóm biết bệnh tiểu đường (loại 1- loại 2) trước khi mang thai.

Vì vậy, ở người bị bệnh tiểu đường nếu muốn có thai, cần đi khám và tư vấn khám trước nhằm biết cách kiểm soát tốt đường huyết; duy trì hemoglobin A1c < 6%; bổ sung acid folic 4mg/ngày, nhằm giảm nguy cơ dị tật ống thần kinh; đánh giá ảnh hưởng của tiểu đường trên bệnh lý võng mạc, thần kinh và mạch vành.

Để duy trì đường huyết ổn định, phụ nữ mang thai có thể thực hiện các phương pháp: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày (3 bữa chính, 3 bữa phụ); thay đổi chế độ ăn, giảm đường, bột, sao cho năng lượng cung cấp cho cơ thể khoảng 2000-2400kcal/ngày; Trong thai kì, chỉ nên tăng cân từ 10-11kg; cần chích insulin theo đúng chỉ định của bác sĩ.

Đặc biệt, khi mang thai mới phát hiện tiểu đường thì thai phụ cần đến bác sĩ sản khoa khám càng sớm càng tốt để xác định thật chính xác tuổi thai. Bên cạnh đó, cần theo dõi đường huyết tại nhà (có thể mua máy thử đường huyết mao mạch tại nhà trước và sau ăn), duy trì nồng độ đường 60-140mg/dl.